Autor: administrator

Piotr Tylicki herbu Lubicz (ur. 1543 w Kowalu koło Włocławka; zm. 13 lipca 1616 w Krakowie); biskup chełmiński, następnie warmiński, kujawski i krakowski, podkanclerzy koronny, referendarz wielki koronny, sekretarz królewski.

Pochodził z niezamożnej szlachty, był synem Andrzeja, wójta miasta Kowala. Studiował prawo w Akademii Krakowskiej, w wieku 45 lat przyjął święcenia diakonatu. Pracował w kancelarii królewskiej, za panowania Stefana Batorego został sekretarzem królewskim; zgromadził wiele beneficjów kościelnych – był kanonikiem w Przemyślu, Warszawie, Sandomierzu, Krakowie, Płocku, Poznaniu i na Warmii (1584), scholastykiem w Łęczycy, prepozytem w Gnieźnie oraz proboszczem w Małogoszczy. W 1591 został z

nominacji króla Zygmunta Wazy referendarzem koronnym, w latach 1598-1604 sprawował godność podkanclerzego koronnego. Towarzyszył królowi Zygmuntowi w nieudanej wyprawie w obronie tronu Szwecji (1598).

Po śmierci biskupa chełmińskiego Piotra Kostki w styczniu 1595 otrzymał nominację królewską na to biskupstwo; 17 sierpnia 1595 został zatwierdzony przez papieża i konsekrowany w Krakowie w październiku 1595; został jednocześnie administratorem diecezji pomezańskiej. Jako biskup wprowadził do Torunia jezuitów, przeciwstawiał się jednocześnie budowie szkół i kościołów ewangelickich. W 1597 przeprowadził wizytację generalną biskupstwa. W 1599 nadał nowe statuty kapitule chełmińskiej, a w 1600

erygował nowy, piąty kanonikat w kapitule. Poparł projekt kodyfikacji pruskiego prawa ziemskiego (1598). 5 czerwca 1600 został wybrany przez kapitułę warmińską biskupem diecezji warmińskiej; otrzymał papieską prekonizację 7 października 1600 i objął rządy w lutym 1601. W okresie sprawowania rządów w diecezji warmińskiej zajmował się przede wszystkim sprawami państwowymi, m.in. prowadził akcję dyplomatyczną, mającą na celu pozyskanie elektora brandenburskiego dla koalicji anty-szwedzkiej; odbył

jednak generalną wizytację diecezji warmińskiej, a także nadał nową regułę zakonowi katarzynek w Braniewie (1602). W bieżącej pracy w diecezji był zastępowany przez administratora, kanonika Jana Pisińskiego.

W listopadzie 1603 został mianowany przez króla biskupem kujawsko-pomorskim, objął rządy w nowej diecezji latem 1604; już w styczniu 1607 został przeniesiony na biskupstwo krakowskie, gdzie pozostał do końca życia. W diecezji krakowskiej zajął się wprowadzaniem reform soboru trydenckiego, dbał o dyscyplinę wśród duchowieństwa. Wspierał Akademię Krakowską, a także klasztory, szpitale i kościoły. Ufundował stypendium dla studentów Akademii Krakowskiej pochodzących z Warmii; w 1615 razem z bratem

Jakubem ufundował kaplicę Tylickich w kościele dominikanów św. Mikołaja w Toruniu.

W 1612 roku biskup nadał prawa miejskie ówczesnemu Miastku. Ustanowił własny herb i liczne przywileje oraz ufundował szkołę parafialną i kościół, który wyposażył w wiele cennych dzieł z prywatnych zbiorów. Z wdzięczności za przywrócenie przez Piotra Tylickiego świetności Miastku ludność zmienia nazwę miejscowości na Tylicz.

Wawrzyniec Gembicki herbu Nałęcz (ur. 5 sierpnia 1559, Gembice, obecnie Gębice – zm. 10 lutego 1624 Łowicz) – arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski, biskup chełmiński, biskup kujawski, kanclerz wielki koronny, podkanclerzy koronny, sekretarz wielki koronny.

Urodzony 5 sierpnia 1559 r. w Gembicach; pochodził ze średniozamożnej rodziny wielkopolskiej, syn Pawła i Anny Łowęckiej. Po początkowej nauce w Chodzieży oraz dalszej w Akademii Lubrańskiego i Kolegium Jezuitów w Poznaniu, podjął w latach 1576-1577 studia w jezuickiej akademii w bawarskim Ingolstadt, gdzie studiował filozofię i prawo. Kontynuował studia po powrocie do kraju na Akademii Krakowskiej. W czasie studiów wstąpił do stanu duchownego.

Po studiach rozpoczął pracę w kancelarii podkanclerzego Wojciecha Baranowskiego. Pracowitość, zdolności oraz poparcie dalszego krewnego, Jana Zamoyskiego przyniosły mu godność sekretarza króla Stefana Batorego, a w 1587 Zygmunta III. W 1595 został sekretarzem wielkim koronnym. Brał w 1596 r. udział w misji do Stolicy Apostolskiej, gdzie jego biegła przemowa ostatecznie przekonała papieża Klemensa VIII o słuszności praw Rzeczypospolitej do Mołdawii.

Po powrocie z misji otrzymał kilka beneficjów kościelnych, a następnie 10 listopada 1600 nominację na biskupstwo chełmińskie. sakrę przyjął z rąk prymasa Stanisława Karnkowskiego, jednak z racji na brak indygenatu pruskiego spotkał się z oporem sejmiku generalnego Prus Królewskich. Jako biskup zwalczał energicznie reformację, umacniał katolicką organizację kościelną, osobiście wizytował parafię, troszczył się o wzmocnienie dyscypliny kleru, zrewidował statuty kapituły katedralnej chełmińskiej (1603) i utworzył w niej prebendę kanonika-teologa. Mimo oporów kapituły odbył 21 czerwca 1605 r. synod diecezjalny w Chełmży, którego statuty uporządkowały szereg spraw diecezji. Popierał jezuitów w Toruniu, wprowadzając ich ponownie, przy zbrojnej pomocy szlachty, do tegoż miasta; przywrócił w Toruniu procesje Bożego Ciała. Jako subdelegat papieski nadzorował reformę benedyktynek podjętą w klasztorze chełmińskim przez energiczną ksienię Magdalenę Mortęską i w 1606 r. zatwierdził ich nową regułę. Brał czynny udział w obradach sejmiku pruskiego oraz uczestniczył w synodzie prowincjalnym w Piotrkowie w 1607 r.

W 1610 został biskupem kujawskim, wbrew prawu, ale za zgodą króla i sejmu zatrzymując otrzymane wcześniej kanclerstwo. Jako biskup kujawski zdecydowanie występował przeciw luteranom w Gdańsku i przywrócił w tym mieście katolicką organizację kościelną. Osadził jezuitów w Starych Szkotach pod Gdańskiem, wprowadził nowy podział archidiakonatu pomorskiego, a w 1612 odbył synod diecezjalny we Włocławku.

12 października 1615 został desygnowany przez króla na arcybiskupa gnieźnieńskiego i prymasa Polski, uzyskując 8 maja 1616 prowizje papieską. Jako metropolita dał się poznać jako świetny gospodarz, odbudowując zrujnowaną ekonomię archidiecezji. Przeprowadzał liczne fundacje, odrestaurował katedrę gnieźnieńską i liczne kościoły. Wykazał troskę o bibliotekę kapitulną i seminarium. Dbał o rezydencję prymasowską w Łowiczu, ale obdarował też hojnie zakon bernardynów. Jego świetny dwór stał się jednym z ognisk życia kulturalnego Rzeczypospolitej.

W 1607 został podkanclerzym koronnym, a w 1609 kanclerzem wielkim koronnym. Popierał politykę wschodnią Zygmunta III. W 1610 r. brał udział w wyprawie króla na Smoleńsk, zabiegając aktywnie o potrzebne na nią środki finansowe. W 1611 zorganizował w Warszawie wspaniałą ceremonię powitania powracającego na czele wojska polskiego pogromcy Rosjan króla Zygmunta III. Gdy polityka moskiewska monarchy poniosła klęskę, oddał w 1613 oddał kanclerstwo Feliksowi Kryskiemu, ale pozostał wierny koncepcji opanowania Rosji. W 1613 przewodniczył w Bydgoszczy komisji sejmowej mającej zaspokoić żądania niepłatnego wojska, doprowadzając do ugody i rozwiązania konfederacji. Był zwolennikiem pokoju z Turcją, przekonał jednak duchowieństwa na synodach w Łowiczu w 1620 oraz Piotrkowie w 1621 do finansowego wsparcia rozpoczętej wojny. W 1621 wobec wyruszenia króla na kampanię przeciw Turcji sprawował namiestnictwo w Koronie. Na sejmie w 1623 usiłował doprowadzić do ugody unitów z prawosławiem.

Zmarł 10 lutego 1624 r. w Łowiczu, pochowany w katedrze gnieźnieńskiej w nagrobku z alabastru z jego wizerunkiem.

Wojciech Stanisław Leski, herbu Gończy (ur. w maju 1702, zm. 19 listopada 1758) – opat pelpliński, biskup chełmiński.

Syn Jana Antoniego Leskiego (zm. 24 grudnia 1736), ławnika ziemskiego chełmińskiego i Joanny z Trzcińskich. Urodzony w rodzinnym Klęczkowie k. Chełmna przed 8 maja 1702 (data chrztu).

W 1723 wstąpił do klasztoru cystersów w Pelplinie, 27 marca 1727 przyjął świecenia kapłańskie, a następnie został mianowany prokuratorem klasztoru. Funkcja ta polegała na reprezentowaniu opactwa w sprawach prawnych. Był także sekretarzem biskupa chełmińskiego Tomasza Franciszka Czapskiego. Od 1733 przeor w Pelplinie, od 9 lutego 1734 opat cystersów w Wąchocku. 9 listopada 1736 został jednogłośnie wybrany na opata pelplińskiego. Jako opat zasłużył się mecenatem artystycznym wobec kościoła pelplińskiego.

W 1738 delegat polskiej prowincji cystersów na kapitułę generalną w Cîteaux, podczas której pełnił funkcję jednego z definitorów. W 1739 przebywał w Rzymie, gdzie studiował prawo kanoniczne. Od 1741 generalny komisarz polskiej i litewskiej prowincji cystersów. Na 4 maja 1744 zwołał kilkudniową kapitułę prowincjonalną cystersów do Wągrowca, na której uchwalił nowe statuty dla polskiej prowincji cystersów. Zostały one zatwierdzone 24 maja 1744 w Cîteaux przez opata generalnego, a następnie w 1745 wydane drukiem.

Niewątpliwie swoim bliskim związkom z Andrzejem Stanisławem Załuskim zawdzięczał Leski swe wyniesienie na biskupstwo chełmińskie po przejściu Załuskiego na diecezję krakowską. 7 października 1746 uzyskał nominację Augusta III, kapituła chełmińskiej 12 listopada 1747 dokonała formalnego wyboru Leskiego na ordynariusza, a 10 kwietnia 1747 r. uzyskał prowizję papieską, 7 października 1747 w Elblągu przyjął sakrę biskupią z rąk biskupa warmińskiego Adama Stanisława Grabowskiego, a 8 czerwca 1748 odbył uroczysty ingres do katedry w Chełmży.

Jako biskup chełmiński wykazał się znaczną aktywnością w swojej posłudze w diecezji, wydawał listy pasterskie do duchowieństwa i wiernych diecezji, przeprowadził wizytację, oraz wysłał relację o stanie diecezji do Rzymu, uporządkował także sprawy materialne biskupstwa. Rozwijał także różne formy pobożności: 4 czerwca 1752 koronował figurę Matki Bożej Łąkowskiej w Łąkach Bratiańskich koło Nowego Miasta, a 2 lipca 1754 obraz Matki Bożej Bolesnej w Chełmnie. Podjął też próbę ożywienia czci bł. Jana Łobdowczyka oraz wprowadził do diecezji kult bł. Józefa z Kupertynu. Przyczynił się do fundacji 3 nowych klasztorów w diecezji: kapucynów w Rywałdzie oraz franciszkanów w Grudziądzu i Brodnicy. Od 1752 zdecydowanie, ale bezskutecznie, sprzeciwiał się budowie nowego zboru ewangelickiego w Toruniu, co doprowadziło do zatargów z tym miastem. Wybudował barokowy kościół w biskupim Starogrodzie, a także odnowił kilka innych wiejskich kościołów na terenie biskupstwa.

Żywo interesował się Leski życiem umysłowym swojej epoki. Należał do grona stałych korespondentów braci Załuskich i tworzonej przez nich biblioteki.

Leski jako senator Rzeczypospolitej uczestniczył dość aktywnie, w ówczesnej polityce, opowiadając się po stronie dworu i Familii Czartoryskich. Zaangażował się w przygotowywanie sejmików pruskich przed sejmem 1748, na którym wypowiedział się za zwiększeniem liczby wojska, reformami monetarnymi oraz usprawnieniem sądownictwa.

Podczas sejmu z 1752 odbywanego w Grodnie Leski dał się poznać jako zwolennik przeprowadzenia reform ustroju państwa. Proponował przeprowadzenie zmian w funkcjonowaniu sejmów; doradzał otwarcie mennic, ponownie wypowiedział się za wypłacaniem sędziom pensji, rekomendował królowi i sejmowi potrzebę opieki nad miastami, zwracał uwagę na konieczność większej troski o Prusy Królewskie, niedwuznacznie wskazując, że mogą one zostać utracone na rzecz innego władcy. Był także prezydentem trybunału skarbowego w Radomiu na kadencję 1753/1754.

August III (a ściślej ministrowie Henryk Brühl i Jerzy Mniszech) docenił aktywność biskupa chełmińskiego i jego prodworską postawę. 3 sierpnia 1758 Leski otrzymał Order Orła Białego.

Zmarł 19 listopada 1758 w Toruniu, pogrzebany w katedrze w Chełmży.

Tomasz Franciszek Czapski, herbu Leliwa (ur. ok. 1675 w Malborku, zm. 23 kwietnia 1733 w Pelplinie) – opat pelpliński, biskup chełmiński.

Pochodził z zamożnej i wpływowej w Prusach Królewskich rodziny Czapskich. Syn Franciszka Mirosława podkomorzego malborskiego i Zofii Guldenbolk von Holt.

Święcenia otrzymał z rąk sufragana chełmińskiego F. Bogorii Skotnickiego. W 1701 był proboszczem w Miłoradzu i Kościelnicy na Żuławach (diecezja pomezańska), w tym samym czasie otrzymał godność kanonika chełmińskiego. Od 1702 koadiutor opata pelpliński cystersów, a następnie opat (1702-1733) i generalny komisarz polskiej i litewskiej prowincji tegoż zakonu. Uświetnił kościół opactwa w Pelplinie nowym ołtarzem i amboną. Zbudował także kościół w siedzibie opackiej w Pogódkach koło Starogardu Gdańskiego oraz rezydencję opacką w Pelplinie.

W dziedzinie działalności politycznej był obecny w 1728 i 1730 na sejmiku w Grudziądzu, w 1731 brał udział w radzie senatu, a w 1732 na sejmie i radzie senatu. W czasie bezkrólewia po śmierci Augusta II był obecny na obradach sejmiku generalnego w Malborku.

1 lipca 1726 prekonizowany na koadiutora chełmińskiego przy biskupie Feliksie Kretkowskim. Samodzielne rządy w diecezji objął 5 stycznia 1731. Prowadził gorliwą działalność duszpasterską. Szczególną uwagę poświęcił diecezji pomezańskiej, w której zwizytował wszystkie parafie, wydając zarządzenia reformacyjne dotyczące kultu i zabezpieczenia własności kościelnej. Dwa razy odprawił uroczystą procesję Bożego Ciała w Toruniu. W 1732 ogłosił obszerny list pasterki tzw. processus ad clerum, w którym nakazał odbywanie wizytacji dziekańskich, zwoływanie kongregacji dekanalnych, odprawianie rekolekcji przez duchownych, obowiązek rezydencji. W 1732 dokonał rewizji przywilejów w diecezji i uporządkował sprawy materialne biskupstwa.